198 gezegden

765 woorden

41 opmerkingen

1. 'Jas' is een veel gebruikt woord niet-Volendammers waarvan niet-Volendammers denken dat het Volendams is, die gedachte heeft inmiddels post gevat bij jeugd. Het juiste woord is 'vreemde' (spreek uit: vreejmde).
2. Aanvulling op ‘weetje’ nr 10: ei wordt idd ih uitgesproken als ‘aa’, de lange ‘ij’ echter iha als ‘èèhn’ mijn mèèhn, lijn lèèhn. De oorsprong van beide Nederlandse ei/ij klanken is ook verschillend. Het schijnt dat in Zeeland de ij ook anders wordt uitgesproken als de ei. Ij ieh.
3. Als het mooi weer is met kermis zeggen we 'God ies n Volledammer'.
4. Als je uitgenodigd wordt op een bruiloft kom je op tijd. Dus niet 5 minuten later. 18.00 uur betekent voor 6 uur op de aangewezen zitplaats zijn. En niet halverwege denken, goh laat ik nu we er toch zijn even een wandelingetje maken over de dijk. Nee, je blijft. Tot en met de biefstuk en brood of met patat.
   Je geeft geld, ongeveer 100 euro per stel. Ouderen die het meestal wat breder hebben geven tot 150 euro. Niet overdrijven, 150 is zat. Kan je niet komen dan laat je dat een paar dagen van te voren weten. Bedenk dat het bruidspaar meestal betaalt per uitgenodigde gast. Kom je niet, dan wordt er wel voor je betaald. Je hoeft daarna nooit meer je gezicht te laten zien want het is ronduit onbeschoft. Niet alleen vanwege het geld, maar het bruidspaar is ook lang van te voren bezig met het schikken van tafels. Een niet afgeslagen uitnodiging mag dus niet beschouwd worden als een optie. Het is -rampen uitgezonderd natuurlijk- verplicht om te komen, met mooie kleren, je haar in de krul een envelop met geld en goeie zin.
5. Buiten Volendam leeft vaak nog de opvatting dat Volendammers erg katholiek zijn. Niets is minder waar: de kerken zijn ontvolkt, eerste H. Communie wordt nog massaal (via school) gevierd maar alleen voor het traditionele bruidsjurkje en de foto's. In het algemeen weten Volendammers niet meer het onderscheid tussen Pasen en Pinksteren.
6. De Volendamse taal is verwant aan het Westfries
7. De oude mensen in Volendam lopen nog steeds in de oude klederdracht. leuk om te weten!
   Opm.: die zijn op 1 hand te tellen. Sterker nog, een hand van iemand die in de houtzagerij heeft gewerkt. Ik denk nl. 3.
8. De uitspraak van NL woorden met de klank 'eeuw' verschilt nogal: muuw, laaw ejwig, skraauwe, voor meeuw, leeuw, eeuwig en schreeuwen.
9. Echte Volendammers eten gekookte eieren met suiker.
10. Een aivendjesstoel (avondjesstoel) is een extra stoel die naar beneden wordt gehaald bij 'koppie' of verjaardagsavondje want in V'dam zitten we om een 'hoge' (eetkamer)tafel. Geen staanfeestjes!
11. Een maad vreige (letterlijk:) een meisje vragen als eerste stap naar verkering. Een 25-jarige bruiloft werd altijd groots gevierd. Naast uiteraard gezinsleden, vrienden, collega’s en buren etc, werd er ook van elk gezin van de broers en zussen het oudste kind, en de kinderen die aan een vd twee feestelingen was vernoemd uitgenodigd. Met hun verkering. Voor degenen die daarvoor al wel de leeftijd hadden en nog geen ‘maad’ hadden ( geen meisje) was dat vaak het zet(je) om un maad te vreige. Voor de bruiloft in 1ste instantie, maar niet zelden ook om verkering te vragen. Als de oudste vh vrouwelijk geslacht was en nog geen verkering had, was dat ook een legitieme gelegenheid om een jongen te vragen. Er zijn heel wat huwelijken daaruit voortgekomen.
12. Een werkroep genaamd Grôsk op ûis Vòlledams’ is in 2023 opgericht met als doelstelling het behoud en borgen van het Volendams dialect. De groep heeft in eerste instantie afspraken vastgelegd (spellingsgids) over de spellingswijze van diverse Volendamse klanken.
13. In Volendam maken ze meestal van de EI, EE. AA Voorbeelden:
    Vlees=Vlaas
    Plein=Plaan
14. In Volendam spreken ze meestal de H niet uit en wordt de CH een S of een K
15. In Volendam was het niet ongebruikelijk als er binnen een gezin twee of zelfs drie kinderen dezelfde voornaam kregen. Soms zelfs als de vader ook dezelfde naam al droeg. Dat had te maken met strenge volgorde van vernoemen. Ter onderscheid kreeg de oudere van de 2 of 3 het voorvoegsel 'groot' . Bv groat-Aan (=grote Hein). (Lastig als bij volgroeid zijn Groat-Aan korter was dan Klaan-Aan (kleine Hein). Groat-Jan, Klaan Jan, Jintje (3 x Jan), Kejs, Klaane-Kejs, Kehsie (3 x Kees).
16. In Volendam zie je op de achterstraten meestal een ca 8 m hoge T vormige metalen paal, droogpaal genoemd ( droagpoal). Een soort mast, met aan weerszijden touwen (roap) met katrollen. Aan de muur van het huis zijn eveneens een roap met katrollen tussen droogpaal en het huis worsen de roapen verbonden met henneptouw. Het wasgoed wordt in het gedraaide hennep gestoken ( des te voller de roap, dest e steviger hangt het wasgoed). Aan beide zijden (paal en huis) wordt met de katrollen de roap omhoog getrokken en kan het wasgoed, letterlijk hoog en droog, in de wind drogen. 'Emels droagen' zeggen de vrouwen a
    S er wind en zon is.
17. In de eerste decennia van de 20ste eeuw werden veel jonge meisjes, 13, 14 jaar was geen uitzondering, ‘uitdienen’ gestuurd. Dan waren ze huishoudelijke hulp bij welgestelden in bv Amsterdam, Haarlem, Heemstede en verbleven daar dan gedurende de week ( kost en inwoning). Na de oorlog veranderde dat en gingen meiden vanaf 16 jaar schoonmaken ( huishoudelijke hulp verlenen , vnl in Amsterdam. Ze reisden dan met de NACO bus en tram naar hun ‘mevrouw’. Als ze trouwden en de uitzet was bij elkaar gespaard, zegden ze hun ‘werkhuis’ op, of anders binnen een jaar wanneer het eerste kindje zich aandiende.
    In Volendam werd in de jaren ‘70 een zeer SUCCES-vol schoonmaakbedrijf opgericht. Aan het einde van de middag werden meiden - die overdag veelal al een andere baan hadden - door busjes van het bedrijf opgehaald waarna ze nog een paar uur kantoren schoonmaakten.
    Als ze eenmaal getrouwd waren haakten deze meiden af, want vrouwen zorgden ervoor dat er ‘s avonds rondom 6 uur gegeten kon worden. De meeste mannen werkten op of rond het dorp, dus iha werd er ‘s middags ‘warm’ gegeten, en ‘s avonds vroeg werd er brood gegeten. Men ging vroeg naar bed want de werkdagen waren lang en begonnen vroeg.
18. In de tweede week van de bouwvak is Volendam geheel verlaten. Wij zijn dan het liefst samen met de rest vd buurt op dezelfde camping (Garda bijvoorbeeld).
19. In het Volendams worden voltooid deelwoorden altijd zonder de eerste 2 letters uitgesproken.
    vb:
    Ben je al terug geweest?
    Bin je al vrom weest?
    Ik heb voetbal gekeken.
    Ik eh voetbal keken.
20. In het Volendams wordt de actieve vorm van een werkwoord voorafgegaan door een persoonsvorm van doen, gevolgd door het hele werkwoord. Ik doe werke ipv ik werk ik daan werke = ik werkte.
21. Mensen van buiten Volendam denken dat het Volendamse woord voor 'niet-Volendammer' 'jas' is, het is echter 'vreemdelui' (spreek uit: 'vreejmdeluej').
22. Na een bruiloft wordt meestal brood met biefstuk geserveerd, of kip.
23. Naast het bekende garnalen pellen bestond er er in Volendam nog een andere vorm van huisvlijt om het gezinsinkomen te ondersteunen: dàssies vlechte’. Op een speciale plank met spijkertjes werden Marker dasjes vervaardigd.
24. Op Volendam worden de oorspronkelijke Engelse woorden voor hoekschop (corner) en strafschop ( in t Volendams uitgesproken als pienantie) en doelpunt ( kôl) gebruikt.
25. Op zondagmorgen wordt (schoon)moeder bezocht (ook de vaders, maar als je naar je ouderlijk huis op bezoek gaat zegt een Volendammer: ik ga naar mijn moeder, resp. schoonmoeder. Volendam is een matriarchale gemeenschap (dit terzijde). Toen de kerkgang nog gebruikelijk was rechtstreeks uit de kerk. Kerkbezoek is nu haast nul. Vanwege grote gezinnen zijn die ochtenden heel druk. Omdat Volendammers over het algemeen luid praten ( overblijfsel van toen 'we' nog met vissen ons brood verdienden??), een enorm kabaal. De ouders die dat bezoek krijgen noemen dat: ‘mn vollek komt. Of: ik krèèg mn vollekie’.
26. Overdrijven is onderdeel vh dialect, als je iets twee keer hebt gevraagd zeg je 'nou eeh ik dut al zesentagtig kair vraigt.
27. Sinterklaas is veel belangrijker dan een verjaardag, sinterklaasdag (6december) is voor de basisschool een vrije dag.
28. Slaper ‘slâipers’
    In de jaren ‘60 en ‘70 ( misschien al eerder, dat weet ik niet) hadden veel Volendammers ‘slâipers’. Dat waren toeristen, Duitsers iha, die bij particulieren één nacht werden ondergebracht voor overnachting en ontbijt. Daarvoor werd een slaapkaner van de kinderen vrijgemaakt, die moesten dan maar bij broertjes of zusjes op de kamer.
29. Tussen de haven van Volendam en Edam stroomde ooit een water, de Ye, dat weer later gekanaliseerd werd. Daarlangs liep een pad, het Edammerpad. Het eerste gedeelte heet nu Edammerweg. Op het pad waren verschillende klaphekken geplaatst. Voorbij het derde klaphek verliet je Volendam. Vandaar de uitdrukking ‘hij of zij is van voorbij het derde klaphek, oftewel die persoon komt niet van Volendam.
30. Uitzet. Volendammer meisjes krijgen vanaf ca. 16 jaar al uitzet zodat het huis ingericht kan worden zodra het klaar is. Eerste uitzet is vaak handdoeken of theedoeken.
31. Verkleinwoorden worden met een umlaut uitgesproken, bv bol (brood) wordt bultje, ael wordt ehltje (aal)
32. Vitrage, in goed Volendams ‘glasgordijnen’, zijn het uithangbordje. In de jaren 60, 70 en 80 sterk gelijkend op wat er toen in De Jordaan, destijds een volksbuurt, of bij woonwagenbewoners (die we toen nog Zigeuners mochten noemen) gebruikelijk was. Veel rouches, plooien, overdadig, protserig zelfs. Misschien als een reactie van bevolkingsgroepen voor wie de welvaart tastbaar werd Laten zien: wij zijn nu ook rijk. Hoe het ook zij, nog steeds onderscheidt de de raambekleding in Volendam zich in gunstige zin zich van die van wat in Nederland gewoon is. Maar dat is niet moeilijk. Kijk maar eens naar uw vitrage.
33. Volendammer tuintje, voor de voordeur 'vveerstrait', voorstraat genoemd, bestaat meestal uit grinttegels. Ook de 'achterstrait' , het achtererf, is bij voorkeur ' betond', dwz onderheid en bestraat. Of met natuursteen bestraat, want het zwarte geld moet toch een kant op. ' dan ies de ke`ek urof'. Letterlijk: dan is de kijk eraf. Bedoeld wordt: dan heb je er geen omkijken meer aan, geen onderhoud meer nodig. Lees: Natuursteen, ipv natuurregels
34. Volendammers zijn zeer bijgelovig: bestrijkers, contactmakers met hiernamaals en overledenen, toekomstvoorspellers, maar ook de beoefenaars van de meest bizarre alternatieve geneeswijzen vinden in dit dorp een warm onthaal.
35. Voor de kermis worden 2, soms zelfs 3, cd's opgenomen door lokale gelegenheidsbandjes met in het dialect gezongen nummers. Een week van te voren worden de bijbehorende videoclips uitgezonden op de lokale tv zender 'L.O.V.E.' (In het volendams 'de Lov' genoemd).
36. Voor-onder (onder de plecht) in een vissersboot (botter) zit een ruimte waar men wat kan eten en slapen. Slapen deed men in de kooi een soort bedstee. Een visser zei dan wanneer hij naar bed ging, ik laat me zakken.
37. Wie het Volendamse telefoonboek er op na slaat, zal ontdekken dat er veel personen dezelfde achternaam hebben. Om dit te ondervangen gebruiken ze in Volendam bijnamen. Deze bijnamen geven meer achtergrondinformatie over een persoon dan een achternaam. Zo kan een gebeurtenis binnen een familie van invloed zijn geweest op het ontstaan van een bijnaam. De bijnaam wordt altijd alleen bij de achternaam gebruikt. Volendammers gebruiken onderling alleen de bijnamen van elkaar.
38. Woningen worden ingericht alsof het zigeunerwoonwagens zijn: veel bling bling, eikenhouten meubels, tapijten, zware gordijnen. Heel duur, en veel, maar nogal ouwelijk.
39. ij geuft gien draid, komt uit de visserij van weleer. Wanneer er averij was op zee werd er geholpen met het overgooien van een (drait) een lijn om te slepen. Als om een of andere reden dit niet gebeurde gaf de ander gien drait.
40. meestal is er verschil te horen tussen lange ij en korte ei b.v.: de Dijk = de Dêk. gekookt ei = gekoekt aai.
41. spierewumpulle. een oud Volendams spel waarbij een houtje tussen twee stenen zover mogelijk moest worden weggeslagen met hand of ander stukje hout.